علل و راهکار بدغذایی در کودک

راهکارهای علمی برای اصلاح بدغذایی کودکان

فایل صوتی پادکست مقاله را بشنوید

مقدمه:

نگرانی در مورد تغذیه کودکان، به ویژه در مورد کودکانی که به اصطلاح بدغذا هستند، یکی از دغدغه‌های رایج بسیاری از والدین است. بدغذایی در کودکان به عنوان امتناع از خوردن برخی غذاها یا عدم تمایل به امتحان کردن غذاهای جدید تعریف می‌شود و این رفتار به ویژه در سنین 2 تا 4 سالگی بسیار شایع است. تغذیه مناسب نقش حیاتی در رشد سالم جسمی و تکامل مغزی کودکان دارد و تجربیات غذایی اولیه می‌توانند الگوهای غذایی آن‌ها را در طول زندگی تحت تاثیر قرار دهند. از این رو، یافتن راهکارهای علمی و موثر برای مقابله با بدغذایی کودکان و اطمینان از دریافت مواد مغذی کافی برای آن‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است.

درک بدغذایی کودکان:

بدغذایی اغلب با خوردن مجموعه محدودی از غذاها، نشان دادن بیزاری از برخی غذاها و داشتن یک فهرست غذایی محدود همراه است. در مقابل، رفتارهای نرمال در غذا خوردن کودکان شامل امتناع از امتحان غذاهای جدید یا عدم تمایل به تماس غذاها در بشقاب است که این رفتارها معمولاً تا حدود 5 سالگی از بین می‌روند. تغییر در ترجیحات غذایی کودکان نوپا و پیش‌دبستانی نیز امری عادی تلقی می‌شود. مهم است که بدغذایی معمولی را از اختلال تغذیه در کودکان (Pediatric Feeding Disorder – PFD) متمایز کنیم. PFD یک وضعیت جدی‌تر است که با اختلال در مصرف خوراکی همراه بوده و می‌تواند ناشی از مشکلات پزشکی، تغذیه‌ای، مهارتی یا روانی-اجتماعی باشد. تعریف جدید PFD از سال 2019، دیدگاه چند رشته‌ای به مشکلات تغذیه دارد. شیوع مشکلات تغذیه در کودکان بسیار بالاست و بین 25 تا 45 درصد کودکان حداقل یک بار برای مشکل تغذیه به پزشک مراجعه می‌کنند. این مشکلات در برخی گروه‌ها مانند کودکان با اختلالات عصبی-رشدی (تا 80 درصد) بیشتر دیده می‌شود. PFD دارای نشانه‌های خطرناکی از جمله اختلال در بلع، آسپیراسیون، درد هنگام غذا خوردن، تاخیر رشدی، عدم رشد، تثبیت غذایی (تمایل به خوردن فقط چند نوع غذای خاص)، تغذیه مضر و حالت تهوع پیش‌بینی‌کننده است. این اختلال می‌تواند منجر به اختلال عملکرد پزشکی (مانند مشکلات قلبی-ریوی)، اختلال عملکرد تغذیه‌ای (مانند سوءتغذیه یا کمبود مواد مغذی)، اختلال در مهارت‌های تغذیه و اختلالات روانی-اجتماعی (مانند رفتارهای اجتنابی یا استرس والدین) شود.

بدغذایی در کودکان اغلب در دوره نوپایی، حدود 18 تا 24 ماهگی شروع می‌شود. عوامل مختلفی می‌توانند در بروز این رفتار نقش داشته باشند. از جمله مراحل رشدی کودک، مانند افزایش حس استقلال و کاهش سرعت رشد که به طور طبیعی منجر به کاهش اشتها می‌شود. تاثیرات والدین نیز بسیار مهم است؛ فشار برای غذا خوردن یا اعمال رفتارهای تغذیه‌ای سختگیرانه می‌تواند منجر به واکنش منفی کودک شود. همچنین، تامین گزینه‌های غذایی خاص و جداگانه برای کودک بدغذا ممکن است باعث تداوم این رفتار شود. در مقابل، سبک تغذیه‌ای مقتدرانه که ترکیبی از ساختار و حساسیت به نیازهای کودک است، توصیه می‌شود. مطالعه‌ای نشان داده است که تغذیه محدودکننده مادر با بدغذایی کم و رفتار تغذیه‌ای بسیار مطالبه‌گرانه با بدغذایی بالا در کودک مرتبط است. حساسیت‌های حسی نیز می‌توانند نقش داشته باشند؛ برخی کودکان ممکن است به دلیل بافت، طعم یا بوی خاص غذاها دچار مشکل شوند. اختلالات حسی دهانی می‌تواند منجر به عدم تحمل بافت‌ها و طعم‌های خاص شود. اهمیت آشنا کردن کودک با طعم‌ها در دوران بارداری و شیرخوارگی نیز قابل توجه است. مصرف انواع غذاها توسط مادر در دوران بارداری و شیردهی می‌تواند احتمال رد غذاها را در آینده کاهش دهد. معرفی دیرهنگام غذاهای جامد با بافت‌های مختلف نیز می‌تواند از علل بدغذایی باشد. علاوه بر این، ارتباط احتمالی با تنظیم هیجانی کودک وجود دارد. کودکانی که در بدغذایی بالاتر هستند، ممکن است از نظر عاطفی بی‌ثبات‌تر و در تنظیم احساسات خود ضعیف‌تر باشند. بدغذایی در کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل مسائل حسی و نیاز به پیش‌بینی‌پذیری شایع‌تر است. مشکلات تغذیه‌ای اولیه و نگرانی مادر از بدغذایی کودک نیز می‌توانند از علل آن باشند.

پیامدهای بدغذایی کودکان:

بدغذایی می‌تواند تاثیرات متعددی بر سلامت و تکامل کودک داشته باشد. یکی از مهم‌ترین پیامدها، تاثیر بر دریافت مواد مغذی است. بدغذایی می‌تواند منجر به تنوع غذایی کم و در نتیجه دریافت ناکافی برخی مواد مغذی ضروری شود. کمبود آهن و روی به دلیل مصرف کم گوشت، میوه‌ها و سبزیجات از نگرانی‌های ویژه است. مصرف کم فیبر ناشی از مصرف پایین میوه‌ها و سبزیجات نیز می‌تواند منجر به یبوست شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که کودکان بدغذا ممکن است وزن و قد کمتری نسبت به همسالان خود داشته باشند. با این حال، شواهد کمی در مورد تاثیر مداوم بدغذایی بر روند رشد وجود دارد. یک مطالعه نشان داد که بدغذایی مداوم تاثیر ثابتی بر مسیرهای رشد ندارد. در برخی موارد، کودکان بدغذا ممکن است کالری کافی دریافت کنند اما رژیم غذایی آن‌ها از نظر مواد مغذی ضروری ناکافی باشد.

بدغذایی همچنین می‌تواند اثراتی بر رشد و تکامل کودک داشته باشد. کمبود مواد مغذی ضروری می‌تواند بر رشد جسمی و ذهنی کودک تاثیر بگذارد. مطالعه‌ای نشان داده است که بدغذایی مداوم ممکن است مشکلات رشدی فراگیر را پیش‌بینی کند. در حالی که بدغذایی مداوم مشکلات رشدی فراگیر را پیش‌بینی می‌کرد، مشکلات رفتاری یا عاطفی را در مطالعه‌ای با نزدیک به 4000 شرکت‌کننده پیش‌بینی نکرد.

علاوه بر این، ارتباطات احتمالی بین بدغذایی و مسائل عاطفی و رفتاری وجود دارد. بدغذایی می‌تواند منجر به استرس و درگیری در خانواده و ایجاد نگرش منفی نسبت به وعده‌های غذایی شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که بدغذایی شدید با افزایش علائم اضطراب، افسردگی و اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی مرتبط است. کودکان با الگوهای انتخابی شدید در غذا خوردن تقریباً دو برابر بیشتر احتمال داشت که در فواصل پیگیری در طول مطالعه علائم افزایش یافته اضطراب فراگیر را نشان دهند. کودکان با بدغذایی بالا ممکن است از نظر عاطفی بی‌ثبات‌تر و در تنظیم احساسات خود ضعیف‌تر باشند. مطالعه‌ای نشان داد که کودکانی که در بدغذایی بالاتر بودند، در بی‌ثباتی عاطفی نیز بالاتر و در تنظیم احساسات پایین‌تر بودند.

راهکارها و توصیه‌های مبتنی بر شواهد:

آکادمی اطفال آمریکا (AAP) و وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) راهکارهای متعددی را برای مقابله با بدغذایی کودکان توصیه می‌کنند :

صبر و تکرار: در معرفی غذاهای جدید صبور باشید و بارها تلاش کنید. مطالعات نشان داده است که ممکن است 10 تا 15 بار طول بکشد تا کودک طعم جدیدی را بپذیرد و آن را دوست داشته باشد. امتناع کودک را به عنوان رد نهایی در نظر نگیرید؛ صرفاً قرار گرفتن در معرض طعم جدید، خود پیشرفت محسوب می‌شود.
الگو باشید: والدین باید الگوی خوبی برای کودکان در زمینه تغذیه باشند. کودکان ممکن است بخواهند همان غذاهایی را بخورند که والدینشان می‌خورند.
حق انتخاب بدهید: به کودک خود حق انتخاب بدهید؛ مثلاً بپرسید “برای شام هویج می‌خواهی یا بروکلی؟”.
در تهیه غذا مشارکت دهید: اجازه دهید کودک در آشپزخانه و هنگام تهیه غذا به شما کمک کند. این کار باعث می‌شود آن‌ها با رنگ‌ها و بافت‌های مختلف غذاها آشنا شوند.
اجبار نکنید: کودک را مجبور به تمام کردن بشقاب خود و پرخوری نکنید.
از رشوه استفاده نکنید: از دسر به عنوان رشوه یا پاداش برای غذا خوردن استفاده نکنید.
ثبات داشته باشید: در انتخاب غذاها و انتظارات خود از کودک ثبات داشته باشید.
فعالیت بدنی را تشویق کنید: کودکان فعال معمولاً اشتهای بهتری دارند.
میان‌وعده‌های سالم در دسترس قرار دهید: میوه‌ها و سبزیجات تازه را به عنوان میان‌وعده‌های سریع و سالم در دسترس قرار دهید.
نوشیدنی‌های سالم ارائه دهید: به جای نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه و آبمیوه، شیر کم‌چرب و آب در اختیار کودک قرار دهید.
به اندازه سهم توجه کنید: به یاد داشته باشید که اندازه سهم غذای کودک بسیار کوچکتر از بزرگسالان است. یک سهم غذای کودک معمولاً یک چهارم تا یک سوم سهم بزرگسالان است یا به ازای هر سال سن کودک، یک قاشق غذاخوری از هر نوع غذا.
تمام گروه‌های غذایی را در نظر بگیرید: اطمینان حاصل کنید که هیچ گروه غذایی برای مدت طولانی از رژیم غذایی کودک حذف نشود، زیرا این امر می‌تواند منجر به کمبود مواد مغذی شود.

علاوه بر این دستورالعمل‌ها، نکات عملی دیگری نیز برای والدین و مراقبین وجود دارد:

صبر و تکرار: ممکن است 8 تا 15 بار یا حتی بیشتر (15-20 بار) طول بکشد تا کودک غذای جدیدی را بپذیرد. از امتناع اولیه کودک دلسرد نشوید و غذاهای رد شده را در زمان‌های دیگر دوباره ارائه دهید.
الگو باشید: وعده‌های غذایی خانوادگی را با هم بخورید و از خوردن غذاهای سالم لذت ببرید. خودتان نیز در امتحان کردن غذاهای جدید مشارکت کنید.
حق انتخاب و مشارکت: به کودک خود حق انتخاب بین گزینه‌های سالم بدهید. آن‌ها را در خرید مواد غذایی و برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی درگیر کنید. اجازه دهید در آشپزی به شما کمک کنند (وظایف مناسب سن).
اجتناب از فشار و پاداش: کودک را مجبور به خوردن غذا نکنید. از دسر یا سایر خوراکی‌ها به عنوان پاداش برای خوردن غذاهای دیگر استفاده نکنید. محیطی آرام و بدون استرس در زمان غذا خوردن ایجاد کنید.
روال منظم: زمان‌های مشخصی برای وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌ها داشته باشید. کودک باید پشت میز و بدون حواس‌پرتی (تلویزیون، موبایل و غیره) غذا بخورد.
جذاب و سرگرم‌کننده: در نحوه ارائه غذا خلاقیت به خرج دهید (اشکال جالب، رنگ‌های متنوع). از دیپ‌های سالم با میوه‌ها و سبزیجات استفاده کنید و غذاهای انگشتی تهیه کنید.
پل‌های غذایی: از “پل‌های غذایی” استفاده کنید؛ غذاهای جدید را با طعم، رنگ و بافت مشابه غذاهایی که کودک قبلاً پذیرفته است، معرفی کنید.

راهکارهای خاص برای گروه‌های سنی مختلف نیز وجود دارد:

نوپا (1 تا 3 سال): در زمان شروع غذای جامد، کودک را با انواع طعم‌ها و بافت‌ها آشنا کنید. از پدیده “نئوفوبیا” (ترس از غذاهای ناآشنا) که در حدود 18 ماهگی تا 2 سالگی رخ می‌دهد، آگاه باشید. در هر وعده، حداقل یک غذای مورد علاقه کودک را ارائه دهید و غذا را در اندازه‌های کوچک سرو کنید تا از اسراف جلوگیری شود.
پیش‌دبستانی (3 تا 5 سال): کودکان را در انتخاب و تهیه غذا درگیر کنید. می‌توانید با کاشت سبزیجات در باغچه کوچک، آن‌ها را با منشاء غذا آشنا کنید.
سنین مدرسه (6 تا 12 سال): حداقل 2 تا 3 بار در هفته وعده‌های غذایی خانوادگی را با هم بخورید. به نوجوانان مسئولیت انتخاب و تهیه برخی وعده‌های غذایی را واگذار کنید، البته با در نظر گرفتن گروه‌های غذایی اصلی مانند پروتئین، غلات، میوه و سبزیجات.

اهمیت تغذیه برای کودکان در حال رشد:

تغذیه متعادل نقش حیاتی در رشد جسمی و شناختی کودکان دارد. گروه‌های غذایی و مواد مغذی توصیه شده برای سنین مختلف شامل موارد زیر است:

پروتئین: برای رشد و ترمیم بافت‌ها ضروری است. منابع خوب آن شامل گوشت بدون چربی، تخم مرغ، آجیل و لوبیا است.
فیبر: برای سلامت دستگاه گوارش مهم است. نان و پاستای سبوس‌دار، میوه‌ها و سبزیجات منابع خوبی از فیبر هستند.
لبنیات (کم‌چرب): برای تامین کلسیم و ویتامین D ضروری است. شیر کم‌چرب، ماست و پنیر از منابع خوب لبنیات هستند.
سبزیجات و میوه‌ها: منابع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر هستند. تنوع در مصرف میوه‌ها و سبزیجات با رنگ‌های مختلف توصیه می‌شود.
غلات کامل: منبع خوبی از انرژی و فیبر هستند.
چربی‌های سالم: برای رشد مغز و سلامت کلی بدن مهم هستند.

مصرف روزانه میوه‌ها و سبزیجات برای رشد سالم و تکامل مغز کودکان بسیار مهم است. تغذیه مناسب به تقویت سیستم ایمنی، بهبود عملکرد شناختی و پیشگیری از مشکلات سلامتی در آینده کمک می‌کند. در دوران نوپایی، نیازهای تغذیه‌ای خاصی مانند آهن و ویتامین D وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود. ایجاد عادات غذایی سالم در اوایل زندگی برای حفظ سلامت در طولانی مدت بسیار اهمیت دارد. دستورالعمل‌های غذایی برای آمریکایی‌ها در سال 2020-2025 توصیه می‌کنند که مصرف قندهای افزوده، چربی‌های اشباع و سدیم محدود شود، که این امر به ویژه برای کودکان بدغذا که ممکن است به سمت غذاهای فرآوری شده کم‌ارزش غذایی گرایش داشته باشند، اهمیت دارد.

جدول مواد مغذی ضروری برای کودکان در سنین مختلف:

ماده مغذی	فواید	منابع غذایی
پروتئین	رشد و ترمیم بافت‌ها	گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی، تخم مرغ، لوبیا، عدس، توفو، آجیل و دانه‌ها
فیبر	سلامت دستگاه گوارش، تنظیم قند خون	میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل (نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر)، حبوبات
کلسیم	استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها، عملکرد عضلات و اعصاب	شیر، ماست، پنیر، سبزیجات برگ‌دار تیره، ماهی ساردین، غذاهای غنی‌شده با کلسیم
ویتامین D	جذب کلسیم، سلامت استخوان‌ها و سیستم ایمنی	ماهی‌های چرب (مانند سالمون)، زرده تخم مرغ، غذاهای غنی‌شده با ویتامین D (مانند شیر و آبمیوه)
آهن	حمل اکسیژن در خون، عملکرد شناختی	گوشت قرمز، مرغ، ماهی، لوبیا، عدس، اسفناج، غلات غنی‌شده با آهن
روی	عملکرد سیستم ایمنی، رشد سلولی، بهبود زخم	گوشت قرمز، مرغ، غذاهای دریایی، آجیل، دانه‌ها، حبوبات
ویتامین C	تقویت سیستم ایمنی، جذب آهن، آنتی‌اکسیدان	مرکبات (پرتقال، لیمو)، توت‌ها، فلفل دلمه‌ای، بروکلی، گوجه فرنگی

چه زمانی باید به دنبال کمک حرفه‌ای بود؟

تشخیص تفاوت بین بدغذایی معمولی و علائم هشدار دهنده اختلالات تغذیه‌ای بسیار مهم است. در صورت مشاهده علائم هشدار دهنده زیر، مشورت با پزشک متخصص اطفال یا متخصص تغذیه توصیه می‌شود:

مشکل در بلع یا تف کردن غذا.
درد آشکار هنگام غذا خوردن.
تاخیر در رشد یا عدم وزن گیری مناسب.
محدودیت شدید در تنوع غذایی (تنها 5 تا 10 نوع غذا).
وابستگی به مکمل‌های غذایی برای تامین نیازهای تغذیه‌ای.
استرس و اضطراب شدید کودک یا والدین در مورد غذا خوردن.
ایجاد بیزاری از غذاهای خاص یا گروه‌های غذایی.
رفتارهای غذایی غیرطبیعی مانند امتناع مداوم از غذا یا رفتارهای اجتنابی.
نگرانی والدین در مورد کافی نبودن تغذیه کودک.
ارتباط احتمالی بدغذایی با اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات سلامت روان.
عدم تمایل شدید به امتحان هر نوع غذای جدید، حتی پس از چندین بار ارائه.
ناراحتی شدید در مورد غذاهایی که کودک ترجیح نمی‌دهد.
ایجاد بیزاری از غذاهایی که قبلاً می‌خورد.

نتیجه‌گیری:

بدغذایی در کودکان یک مسئله شایع است و اغلب یک مرحله رشدی طبیعی محسوب می‌شود. با صبر، ثبات و استفاده از راهکارهای مبتنی بر شواهد می‌توان به کودکان کمک کرد تا عادات غذایی سالم‌تری پیدا کنند. ایجاد یک محیط مثبت و حمایتی در زمان غذا خوردن و تمرکز بر ارائه تنوع غذایی و الگو بودن در تغذیه سالم از اهمیت بالایی برخوردار است. بیشتر کودکان با گذشت زمان از این مرحله عبور می‌کنند. با این حال، در صورت وجود هرگونه نگرانی در مورد رشد، تغذیه یا سلامت روان کودک، مشورت با متخصصان ضروری است.

برای مطالب بیشتر اینستاگرام مارا دنبال کنید