سلامت روان در نوجوانان : چالش‌ها و راه حل‌ها
مقدمه: اهمیت سلامت روان در نوجوانان
دوران کودکی و نوجوانی مراحل حساسی برای ارتقای سلامت روان به شمار می‌روند، زیرا بیش از نیمی از مشکلات مربوط به سلامت روان در همین دوران آغاز شده و بسیاری از آن‌ها تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابند . این امر نشان‌دهنده اهمیت پرداختن به این موضوع در مراحل اولیه زندگی است. آمارها حاکی از آن است که سلامت روان نوجوانان در ایران یک نگرانی جدی است. تقریباً 20 درصد از کودکان و جوانان بین 3 تا 17 سال در این کشور با اختلالات روانی، عاطفی، رشدی یا رفتاری دست و پنجه نرم می‌کنند . در سال‌های 2018-2019، حدود 15 درصد از نوجوانان 12 تا 17 ساله یک دوره افسردگی اساسی را تجربه کرده‌اند . همچنین، رفتارهای خودکشی در میان دانش‌آموزان دبیرستانی در دهه قبل از سال 2019 بیش از 40 درصد افزایش یافته است . در اولین سال ثبت این آمار تعداد مبتلایان به اختلالات روانی در کشور 9.76 میلیون نفر بوده است. آمار تعداد مبتلایان به اختلالات روانی در ایران حاکی از آن است که در سال 2021 تعداد مبتلایان به بیماری‌های روانی در کشور به بیش از 17 میلیون نفر رسیده است. بر اساس داده‌های سال 2023، بیش از 5.3 میلیون نوجوان 12 تا 17 ساله (معادل 20.3 درصد از این گروه سنی) دارای اختلال روانی یا رفتاری تشخیص داده شده بودند. با توجه به نبود آمار دقیق در ایران در جداول این مقاله از آمار کشورهای دیگر استفاده شده ست. این آمار نشان‌دهنده افزایش مداوم در تشخیص این اختلالات در جمعیت کل دنیاست. نکته قابل توجه این است که تقریباً نیمی از تمام بیماری‌های روانی در سن 14 سالگی شروع می‌شوند و 75 درصد آن‌ها تا سن 18 سالگی بروز می‌کنند. این امر بر ضرورت مداخلات زودهنگام برای جلوگیری از پیشرفت این مشکلات و کاهش تاثیر آن‌ها در طولانی مدت تاکید دارد. داده‌ها به وضوح نشان می‌دهند که مشکلات سلامت روان در بین نوجوانان ایران بسیار شایع است و متاسفانه روند رو به رشدی را نیز طی می‌کند. شروع زودهنگام این مشکلات بر اهمیت پیشگیری و مداخله زودهنگام برای کاهش بار فردی و اجتماعی آن‌ها تاکید می‌کند.
مشکلات سلامت روان نه تنها بر سلامت فردی نوجوانان تاثیر می‌گذارند، بلکه پیامدهای گسترده‌تری بر جنبه‌های مختلف زندگی آن‌ها دارند. این مشکلات به عنوان علت اصلی ناتوانی و پیامدهای نامطلوب زندگی در جوانان شناخته شده‌اند، حتی قبل از همه‌گیری COVID-19 نیز این موضوع صادق بوده است . افسردگی و اضطراب، به عنوان دو مورد از شایع‌ترین مشکلات سلامت روان در این گروه سنی، پیامدهای نامطلوبی بر رشد نوجوانان دارند. این پیامدها شامل کاهش پیشرفت تحصیلی، افزایش احتمال ترک تحصیل، اختلال در روابط اجتماعی و افزایش خطر سوء مصرف مواد، بروز مشکلات دیگر در زمینه سلامت روان و حتی اقدام به خودکشی می‌شود . علاوه بر این، نوجوانانی که دارای اختلال روانی تشخیص داده شده‌اند، سه برابر بیشتر احتمال دارد که از مدرسه دلسرد شوند و دو برابر بیشتر احتمال دارد که قربانی قلدری شوند . این ارتباط نشان‌دهنده تاثیر عمیق مشکلات سلامت روان بر عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی نوجوانان است. بنابراین، مشکلات سلامت روان نه تنها بر سلامت فردی نوجوانان تاثیر می‌گذارند، بلکه پیامدهای گسترده‌تری بر تحصیل، روابط اجتماعی و رفتارهای پرخطر آن‌ها دارند. این ارتباط بین مشکلات سلامت روان و ترک تحصیل، قلدری و رفتارهای پرخطر نشان می‌دهد که این مشکلات یک بار اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی نیز به همراه دارند.
این گزارش به بررسی جامع چالش‌های سلامت روان در نوجوانان آمریکایی می‌پردازد و راه حل‌های مبتنی بر شواهد را برای پرداختن به این چالش‌ها شناسایی می‌کند. هدف از این گزارش ارائه درک کاملی از وضعیت فعلی سلامت روان نوجوانان در ایران، عوامل موثر بر آن، روندها و آمارهای نگران‌کننده، موانع دسترسی به خدمات و در نهایت، راهکارهای موثر برای بهبود سلامت روان این گروه سنی است. در این گزارش، اختلالات شایع سلامت روان و میزان شیوع آن‌ها، عوامل موثر در بروز این مشکلات، روندها و آمارهای مربوطه، موانع موجود در دسترسی به خدمات سلامت روان و راهکارهای مبتنی بر شواهد برای بهبود سلامت روان نوجوانان مورد بحث و بررسی قرار خواهند گرفت.
چالش‌های سلامت روان در نوجوانان آمریکایی: یک نگاه جامع
اختلالات شایع سلامت روان و شیوع آن‌ها:
اختلالات اضطرابی با احساس ناراحتی، نگرانی و ترس بیش از حد مشخص می‌شوند . این دسته از اختلالات شامل اختلال اضطراب فراگیر، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال وسواس فکری-عملی و فوبیا می‌شود . اختلالات اضطرابی تقریباً 32 درصد از نوجوانان 13 تا 18 ساله را تحت تاثیر قرار می‌دهد . بر اساس داده‌های سال‌های 2021-2022، 21 درصد از نوجوانان 12 تا 17 ساله علائم اضطراب را در دو هفته گذشته گزارش کرده‌اند . همچنین، در سال 2023، 16.1 درصد از نوجوانان 12 تا 17 ساله دارای اضطراب تشخیص داده شده بودند . این آمار نشان می‌دهد که اختلالات اضطرابی شایع‌ترین مشکلات سلامت روان در بین نوجوانان آمریکایی هستند و بررسی‌ها حاکی از آن است که شیوع آن‌ها در حال افزایش است. با توجه به آمار بالای نوجوانان مبتلا به اضطراب و روند افزایشی آن، می‌توان نتیجه گرفت که این اختلالات یک چالش مهم برای سلامت روان این گروه سنی محسوب می‌شوند.
افسردگی با خلق افسرده‌ای که بر افکار، احساسات و فعالیت‌های روزانه فرد تأثیر می‌گذارد، مشخص می‌شود . این اختلال تقریباً 13 درصد از نوجوانان 12 تا 17 ساله را تحت تاثیر قرار می‌دهد . در سال‌های 2021-2022، 17 درصد از نوجوانان 12 تا 17 ساله علائم افسردگی را در دو هفته گذشته گزارش کرده‌اند . در سال 2023، 8.4 درصد از نوجوانان 12 تا 17 ساله دارای افسردگی تشخیص داده شده بودند . مطالعات نشان می‌دهد که دختران دو برابر بیشتر از پسران در معرض افسردگی بالینی قرار دارند . افسردگی نیز یکی از اختلالات شایع در بین نوجوانان است و شیوع آن نیز قابل توجه است. تفاوت جنسیتی در ابتلا به افسردگی نیازمند توجه بیشتر به سلامت روان دختران نوجوان است. با توجه به آمار بالای افسردگی و تفاوت جنسیتی در شیوع آن، می‌توان استنباط کرد که عوامل بیولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است در این تفاوت نقش داشته باشند.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) با بی‌توجهی مداوم و/یا بیش‌فعالی-تکانشگری که در عملکرد یا رشد روزانه اختلال ایجاد می‌کند، مشخص می‌شود . این اختلال تقریباً 9 درصد از نوجوانان 13 تا 18 ساله را تحت تاثیر قرار می‌دهد . ADHD یک اختلال شایع دیگر در نوجوانی است که می‌تواند بر تمرکز و رفتار نوجوانان تاثیر بگذارد. اگرچه آمار دقیقی از روند شیوع در منابع موجود نیست، اما ذکر آن به عنوان یک اختلال شایع نشان‌دهنده اهمیت آن است.
اختلالات خوردن با رفتارهای غذایی شدید و غیرطبیعی، مانند خوردن محدود یا بیش از حد، مشخص می‌شوند . این اختلالات تقریباً 3 درصد از نوجوانان 13 تا 18 ساله را تحت تاثیر قرار می‌دهد . شیوع مادام‌العمر اختلالات خوردن در نوجوانان 2.7 درصد است و در زنان (3.8 درصد) دو برابر بیشتر از مردان (1.5 درصد) است . لازم به ذکر است که بی‌اشتهایی عصبی بالاترین نرخ مرگ و میر را در بین بیماری‌های روانی دارد . اگرچه شیوع اختلالات خوردن نسبت به اضطراب و افسردگی کمتر است، اما به دلیل عواقب جدی آن، از جمله نرخ بالای مرگ و میر در بی‌اشتهایی عصبی، نیازمند توجه ویژه است. با توجه به نرخ بالای مرگ و میر و تفاوت جنسیتی در شیوع، می‌توان نتیجه گرفت که تشخیص و درمان زودهنگام این اختلالات بسیار حیاتی است.
سوء مصرف مواد نیز یکی از چالش‌های مهم سلامت روان در بین نوجوانان است. در سال 2023، 22 درصد از دانش‌آموزان دبیرستانی گزارش دادند که در 30 روز گذشته الکل مصرف کرده‌اند، 17 درصد ماری‌جوانا و 4 درصد داروهای مسکن تجویزی را سوء مصرف کرده‌اند . همچنین، 10 درصد از دانش‌آموزان دبیرستانی گزارش دادند که تاکنون از مواد مخدر غیرقانونی استفاده کرده‌اند . سوء مصرف مواد در بین نوجوانان یک مشکل قابل توجه است و می‌تواند با سایر مشکلات سلامت روان همپوشانی داشته باشد. آمار مصرف الکل و مواد مخدر در بین نوجوانان نشان‌دهنده یک رفتار پرخطر است که می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت روان و جسمی آن‌ها داشته باشد.
افکار و رفتارهای خودکشی یکی از نگران‌کننده‌ترین جنبه‌های سلامت روان در نوجوانان است. در سال‌های 2018-2019، نزدیک به 20 درصد از نوجوانان گزارش دادند که به طور جدی به خودکشی فکر کرده‌اند . در سال 2020، خودکشی دوازدهمین علت اصلی مرگ و میر در ایران و دومین علت اصلی مرگ و میر در بین جوانان 10 تا 14 ساله و سومین علت اصلی مرگ و میر در بین افراد 15 تا 24 ساله بوده است . نرخ خودکشی در بین جوانان 12 تا 17 ساله از سال 2008 تا 2020، 70 درصد افزایش یافته است که بیشترین افزایش در بین تمام گروه‌های سنی است . در سال 2023، 20 درصد از دانش‌آموزان دبیرستانی گزارش دادند که به طور جدی به اقدام به خودکشی فکر کرده‌اند، 16 درصد برنامه خودکشی داشته‌اند و 9 درصد اقدام به خودکشی کرده‌اند . متاسفانه، جوانان LGBTQ به طور ویژه‌ای در معرض خطر قرار دارند و 45 درصد از آن‌ها به طور جدی به خودکشی فکر کرده‌اند . افزایش نرخ خودکشی در بین نوجوانان یک بحران جدی است و نیازمند توجه فوری و مداخلات پیشگیرانه است. جوانان LGBTQ به طور ویژه‌ای در معرض خطر قرار دارند و نیازمند حمایت‌های ویژه هستند. آمار نگران‌کننده خودکشی و افکار خودکشی در بین نوجوانان، به ویژه در گروه LGBTQ، نشان‌دهنده نیاز به حمایت‌های ویژه و برنامه‌های پیشگیری هدفمند است.
عوامل موثر بر سلامت روان نوجوانان:
رسانه‌های اجتماعی به طور جدایی‌ناپذیری با زندگی روزمره ما مرتبط شده‌اند، اما در عین حال به عنوان عامل افزایش مشکلات سلامت روان در جوانان مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرند . نوجوانان 10 تا 19 ساله در دوره بسیار حساسی از رشد مغزی قرار دارند و در این دوره رفتارهای پرخطر به اوج خود می‌رسد و مشکلات سلامت روان مانند افسردگی معمولاً ظاهر می‌شوند . مطالعات نشان داده‌اند که نوجوانانی که بیش از 3 ساعت در روز را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند، دو برابر بیشتر در معرض خطر پیامدهای نامطلوب سلامت روان از جمله علائم افسردگی و اضطراب قرار دارند . در مقابل، محدود کردن استفاده از رسانه‌های اجتماعی به 30 دقیقه در روز منجر به بهبود قابل توجهی در شدت افسردگی در جوانان شده است . همچنین، استفاده بیشتر از رسانه‌های اجتماعی پیش‌بینی‌کننده خواب ضعیف، آزار و اذیت آنلاین، تصویر بدنی ضعیف، عزت نفس پایین و علائم افسردگی بالاتر است . با این حال، رسانه‌های اجتماعی می‌توانند مزایایی نیز داشته باشند، از جمله تسهیل ارتباط با گروه‌های همسال متنوع، ارائه حمایت اجتماعی، کمک به رشد هویت و مدیریت آن، و ترویج رفتارهای کمک‌طلبانه . رسانه‌های اجتماعی یک عامل پیچیده در سلامت روان نوجوانان هستند. در حالی که می‌توانند مزایایی داشته باشند، استفاده بیش از حد با افزایش خطر مشکلات سلامت روان مرتبط است. تاثیر رسانه‌های اجتماعی ممکن است بسته به فرد و نوع استفاده متفاوت باشد. با توجه به همبستگی بین زمان استفاده از رسانه‌های اجتماعی و مشکلات سلامت روان، و همچنین وجود مزایای بالقوه، لازم است که نوجوانان و والدین در مورد استفاده سالم از رسانه‌های اجتماعی آگاه شوند.
وضعیت اجتماعی-اقتصادی نقش مهمی در سلامت روان نوجوانان ایفا می‌کند. افرادی که در شرایط اجتماعی نامساعدتری قرار دارند، در طول زندگی خود بیشتر در معرض خطر سلامت روان ضعیف قرار دارند . وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین با پیامدهای منفی سلامت روان مرتبط است، در حالی که وضعیت اجتماعی-اقتصادی بالاتر با پیامدهای روانشناختی مثبت‌تری مانند خوش‌بینی و عزت نفس مرتبط است . همچنین، وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین با مشکلات عاطفی و رفتاری بیشتر، از جمله مشکلات اجتماعی، علائم رفتار بزهکارانه و ADHD در بین نوجوانان مرتبط است . نوجوانان از خانوارهای کم‌درآمد بیشتر در معرض خطر مشکلات سلامت روان قرار دارند . آمارها نشان می‌دهد که 22 درصد از جوانانی که زیر سطح فقر فدرال زندگی می‌کنند، دارای اختلال روانی، رفتاری یا رشدی هستند . علاوه بر این، وضعیت اجتماعی-اقتصادی می‌تواند دسترسی به آموزش، مسکن، غذا، خدمات بهداشتی و خدمات اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد، که این عوامل می‌توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت روان تاثیر بگذارند . وضعیت اجتماعی-اقتصادی نقش مهمی در سلامت روان نوجوانان ایفا می‌کند. نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی می‌توانند منجر به افزایش خطر مشکلات سلامت روان و کاهش دسترسی به منابع حمایتی شوند. با توجه به ارتباط بین وضعیت اقتصادی پایین و مشکلات سلامت روان، می‌توان نتیجه گرفت که پرداختن به نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی می‌تواند به بهبود سلامت روان نوجوانان کمک کند.
عوامل فرهنگی و قومی نیز بر سلامت روان نوجوانان تاثیرگذار هستند. فرهنگ‌های مختلف ارزش‌ها، باورها و هنجارهای متفاوتی دارند که بر نحوه درک و ابراز سلامت روان تأثیر می‌گذارند . برای مثال، در فرهنگ‌هایی که بر فردگرایی و دستاورد تاکید دارند، ممکن است افسردگی شایع‌تر باشد . انگ مرتبط با سلامت روان در بسیاری از فرهنگ‌ها وجود دارد و می‌تواند مانع از مراجعه افراد برای کمک شود . تجربیات نژادپرستی و تبعیض نیز می‌توانند اثرات طولانی‌مدت و آسیب‌زا بر سلامت روان افراد داشته باشند و منجر به اضطراب، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه شوند . جالب توجه است که ادغام فرهنگی (داشتن دوستی با گروه‌های قومی خود و دیگر گروه‌ها) با کمترین میزان مشکلات سلامت روان، به ویژه در بین دانش‌آموزان پسر، مرتبط است . عوامل فرهنگی و قومی بر سلامت روان نوجوانان تاثیر می‌گذارند. باورهای فرهنگی، انگ مرتبط با بیماری‌های روانی و تجربیات تبعیض می‌توانند بر نحوه بروز مشکلات و تمایل به دریافت کمک تاثیر بگذارند. ادغام فرهنگی ممکن است نقش محافظتی داشته باشد. با توجه به تاثیرات متنوع عوامل فرهنگی و قومی، ارائه خدمات سلامت روان حساس به فرهنگ و کاهش انگ در جوامع مختلف ضروری است.
روندها و آمارهای نگران‌کننده:
بین سال‌های 2016 تا 2019، نرخ مراجعه به اورژانس با تشخیص اصلی مرتبط با سلامت روان در بین افراد 0 تا 17 ساله افزایش یافته است و در سال 2018، این نرخ 25 درصد افزایش نشان داد . همچنین، در بازه زمانی مارس تا اکتبر 2020، درصد مراجعات مربوط به سلامت روان به اورژانس در بین نوجوانان 12 تا 17 ساله 31 درصد افزایش یافته است . این افزایش مراجعات مربوط به سلامت روان به اورژانس نشان‌دهنده افزایش حاد در مشکلات سلامت روان نوجوانان است. این افزایش می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله افزایش آگاهی، افزایش شیوع مشکلات و یا کاهش دسترسی به خدمات سرپایی باشد.
نرخ مرگ ناشی از خودکشی در بین جوانان 12 تا 17 ساله از سال 2008 تا 2020، 70 درصد افزایش یافته است . متاسفانه، در سال‌های اخیر، نرخ مرگ ناشی از خودکشی در بین کودکان و نوجوانان سیاه پوست نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته است . افزایش نرخ خودکشی در بین نوجوانان، به ویژه در گروه‌های خاص، یک هشدار جدی است و نیازمند بررسی دقیق علل و ارائه مداخلات فوری است. این روند نگران‌کننده نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌های پیشگیری از خودکشی موثر و دسترسی آسان به خدمات سلامت روان است.
موانع موجود در دسترسی به خدمات سلامت روان:
حدود 37 درصد از جمعیت ایران در مناطقی زندگی می‌کنند که با کمبود متخصصان سلامت روان مواجه هستند . این کمبود به این معنی است که بسیاری از نوجوانان نیازمند خدمات، نمی‌توانند به موقع به آن‌ها دسترسی پیدا کنند. به عنوان مثال، 60 درصد از جوانان مبتلا به افسردگی اساسی هیچ گونه درمان سلامت روانی دریافت نمی‌کنند . همچنین، کمبود روانشناسان بالینی کودک و نوجوان و همچنین روانشناسان مدرسه وجود دارد . آمارها نشان می‌دهد که 90 درصد از مدارس دولتی به هدف توصیه شده یک مشاور و یک مددکار اجتماعی برای هر 250 دانش‌آموز دست نیافته‌اند و بیش از 15 میلیون کودک و نوجوان نیازمند خدمات سلامت روان هستند . بررسی‌ها نشان می‌دهد که تقریباً تمام مطالعات (96%) موانعی مربوط به عوامل فردی جوانان، مانند دانش محدود در مورد سلامت روان و درک کلی از کمک‌خواهی را گزارش کرده‌اند . کمبود متخصصان سلامت روان و منابع کافی یک مانع جدی در دسترسی نوجوانان به خدمات مورد نیاز است. این کمبود می‌تواند منجر به طولانی شدن زمان انتظار برای درمان و عدم دریافت خدمات توسط بسیاری از نوجوانان نیازمند شود.
هزینه‌های مالی و وضعیت بیمه نیز نقش مهمی در دسترسی به خدمات سلامت روان ایفا می‌کنند و می‌توانند مانعی برای بسیاری از خانواده‌ها باشند. به عنوان مثال، تنها 34 درصد از والدین در یک مطالعه گفته‌اند که توانایی پرداخت هزینه خدمات سلامت روان برای فرزندان خود را دارند . همچنین، اختلافات قابل توجهی در توانایی مالی بین خانواده‌های با درآمد مختلف وجود دارد . در سال 2021، تقریباً یک سوم از بیماران سرپایی سلامت روان کودک و نوجوان در ایران از طریق ویدئو کنفرانس ویزیت شده‌اند، اما این روش برای خانواده‌های کم‌درآمد، دارای بیمه دولتی و ساکن مناطق روستایی موانع لجستیکی ایجاد می‌کند . هزینه‌های مالی و وضعیت بیمه نقش مهمی در دسترسی به خدمات سلامت روان ایفا می‌کنند و می‌توانند مانعی برای بسیاری از خانواده‌ها باشند. خدمات از راه دور نیز ممکن است برای همه قابل دسترس نباشد. این موانع مالی می‌توانند نابرابری در دسترسی به خدمات را تشدید کنند و نوجوانان از خانواده‌های کم‌درآمد را در وضعیت آسیب‌پذیرتری قرار دهند.
انگ اجتماعی و فرهنگی مرتبط با بیماری‌های روانی نیز می‌تواند مانع از مراجعه نوجوانان برای دریافت کمک شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دومین موضوعی که به طور رایج (92%) گزارش شده است، مربوط به عوامل اجتماعی، برای مثال، انگ اجتماعی و خجالت درک شده است . انگ پیرامون سلامت روان همچنان یک مانع مهم برای کمک‌خواهی است و عوامل فرهنگی می‌توانند این درک را بیشتر تحت تاثیر قرار دهند . در برخی فرهنگ‌ها، مشکلات سلامت روان ننگ محسوب می‌شوند و به عنوان نشانه ضعف تلقی می‌شوند و افراد را به پنهان کردن مشکلات خود و اجتناب از کمک حرفه‌ای سوق می‌دهند . انگ اجتماعی و فرهنگی مرتبط با بیماری‌های روانی می‌تواند مانع از مراجعه نوجوانان برای دریافت کمک شود. باورهای فرهنگی نیز می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند. کاهش انگ از طریق آموزش و افزایش آگاهی عمومی می‌تواند به تشویق نوجوانان به جستجوی کمک در صورت نیاز کمک کند.
علاوه بر موارد فوق، موانع جغرافیایی و دسترسی نیز از دیگر مشکلات موجود در این زمینه است. مناطق روستایی اغلب با کمبود منابع سلامت روان مواجه هستند . همچنین، دشواری یافتن درمانگری که کودک بتواند از نظر فرهنگ، نژاد، قومیت، جنسیت، شخصیت، LGBTQ و سایر عوامل با او ارتباط برقرار کند، یک چالش است . آمارها نشان می‌دهد که 46 درصد از والدینی که از طریق مدرسه خدمات سلامت روان برای فرزندان خود دریافت می‌کنند، کمبود درمانگران در خارج از ساعات مدرسه را یک چالش می‌دانند و 43 درصد از طولانی بودن زمان انتظار شکایت دارند . موانع جغرافیایی و دشواری یافتن متخصصان مناسب که نوجوانان بتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند، از دیگر موانع دسترسی به خدمات سلامت روان هستند. ارائه خدمات از راه دور و افزایش تنوع فرهنگی و تخصصی متخصصان می‌تواند به رفع این موانع کمک کند.
راه حل‌ها و مداخلات مبتنی بر شواهد برای بهبود سلامت روان نوجوانان
مدارس نقش حیاتی در حمایت از سلامت روان نوجوانان دارند. آن‌ها فرصتی منحصر به فرد برای تشخیص زودهنگام، پیشگیری و مداخلات سلامت روان برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند، زیرا نوجوانان بخش قابل توجهی از وقت خود را در محیط‌های آموزشی سپری می‌کنند . خدمات سلامت روان مدرسه‌محور توسط متخصصان آموزش دیده مانند روانشناسان مدرسه، مشاوران مدرسه، مددکاران اجتماعی مدرسه و پرستاران مدرسه ارائه می‌شود . این خدمات می‌توانند شامل تلاش‌های پیشگیرانه در سطح مدرسه تا مداخلات فردی و فشرده باشند . مدل‌های مداخله مدرسه‌محور شامل سیستم‌های چند لایه پشتیبانی (MTSS) است که از سه سطح پیشگیری استفاده می‌کند: پیشگیری همگانی (برای همه دانش‌آموزان)، پیشگیری انتخابی (برای دانش‌آموزان در معرض خطر) و پیشگیری نشان داده شده (برای دانش‌آموزان با مشکلات تشخیص داده شده) . برنامه‌های مبتنی بر شواهد مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌توانند به طور موثر در مدارس اجرا شوند . چارچوب سیستم‌های به هم پیوسته (ISF) یک رویکرد نوظهور برای ایجاد یک سیستم واحد برای پرداختن به سلامت روان و بهزیستی اجتماعی-عاطفی در مدارس است . مدارس نقش حیاتی در ارائه خدمات سلامت روان به نوجوانان دارند. مدل‌های مداخله مدرسه‌محور و برنامه‌های پیشگیری می‌توانند به تشخیص زودهنگام و ارائه حمایت‌های لازم کمک کنند. سیستم‌های چند لایه پشتیبانی و چارچوب سیستم‌های به هم پیوسته رویکردهای امیدوارکننده‌ای هستند. با توجه به اینکه نوجوانان زمان زیادی را در مدرسه می‌گذرانند، ادغام خدمات سلامت روان در محیط مدرسه می‌تواند دسترسی به این خدمات را افزایش دهد و موانعی مانند حمل و نقل و انگ را کاهش دهد.
تشخیص زودهنگام مشکلات سلامت روان در مدارس و ارجاع مناسب به متخصصان می‌تواند پیامدهای مثبتی برای نوجوانان داشته باشد. تشخیص زودهنگام و درمان موثر می‌تواند به جوانان کمک کند تا در مدرسه بمانند و در مسیر دستیابی به اهداف زندگی خود قرار بگیرند . کارکنان مدرسه و دانش‌آموزان می‌توانند علائم هشداردهنده یک مشکل سلامت روان در حال ظهور را شناسایی کرده و فرد را به مراقبت متصل کنند . آموزش کارکنان مدرسه و دانش‌آموزان در مورد علائم مشکلات سلامت روان و نحوه کمک خواستن می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند.
حمایت خانواده نقش بسیار مهمی در سلامت روان نوجوانان دارد. برنامه‌های حمایت از خانواده با هدف بهبود بهزیستی والدین، فرزندپروری و سلامت روان و رفتاری نوجوانان از طریق پرداختن به نیازهای والدین نوجوانان در معرض خطر مشکلات سلامت روان طراحی شده‌اند . این برنامه‌ها می‌توانند به عنوان بخشی از درمان نوجوانان مبتلا به مشکلات سلامت روان یا به عنوان برنامه‌های پیشگیری ارائه شوند . حمایت‌های آموزشی، اطلاعاتی، حمایتی، عاطفی و ابزاری از انواع حمایت‌هایی هستند که در این برنامه‌ها ارائه می‌شوند . بررسی‌ها نشان می‌دهد که برنامه‌های حمایت از خانواده که شامل حمایت‌های آموزشی، اطلاعاتی و حمایتی هستند، بیشترین اثربخشی را در بهبود سلامت روان مراقبان، دانش و مهارت‌های فرزندپروری و همچنین سلامت روان و رفتاری کودکان نشان داده‌اند . حمایت خانواده نقش بسیار مهمی در سلامت روان نوجوانان دارد. برنامه‌های آموزشی و حمایتی برای والدین می‌توانند به بهبود عملکرد خانواده و در نتیجه سلامت روان نوجوانان کمک کنند. برنامه‌هایی که انواع مختلف حمایت را ارائه می‌دهند، موثرتر هستند. با توجه به ارتباط قوی بین عملکرد خانواده و سلامت روان نوجوانان، توانمندسازی والدین از طریق آموزش و حمایت می‌تواند تاثیر بسزایی در بهبود وضعیت سلامت روان نوجوانان داشته باشد.
والدین و مراقبان می‌توانند با ایجاد روابط مثبت و داشتن گفتگوهای سازنده با فرزندان خود از سلامت روان آن‌ها حمایت کنند . گوش دادن فعالانه به فرزندان و ابراز همدلی می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساسات خود را به اشتراک بگذارند . ایجاد یک محیط خانوادگی پایدار و قابل پیش‌بینی برای کودکان و نوجوانان بسیار مهم است . والدین باید مراقب علائم هشداردهنده پریشانی در فرزندان خود باشند و در صورت نیاز به دنبال کمک باشند . ایجاد یک محیط خانوادگی سالم، حمایت‌کننده و مبتنی بر ارتباطات باز، نقش اساسی در سلامت روان نوجوانان دارد. والدینی که روابط مثبتی با فرزندان خود دارند و به نیازهای عاطفی آن‌ها توجه می‌کنند، می‌توانند به تقویت سلامت روان آن‌ها کمک کنند.
سازمان‌های بهداشت روانی و خدمات اجتماعی نقش کلیدی در ارائه خدمات درمانی و حمایتی به نوجوانان دارند. خدمات مشاوره‌ای و درمانی متنوعی برای نوجوانان در دسترس است، از جمله درمان‌های فردی و گروهی . سازمان‌های بهداشت روانی و خدمات اجتماعی نقش مهمی در ارائه این خدمات دارند . خطوط کمک تلفنی و پیامکی مانند 988 Suicide & Crisis Lifeline و Crisis Text Line برای ارائه حمایت فوری در دسترس هستند . سازمان‌های بهداشت روانی و خدمات اجتماعی نقش کلیدی در ارائه خدمات درمانی و حمایتی به نوجوانان دارند. دسترسی آسان به این خدمات از طریق روش‌های مختلف، از جمله خطوط کمک، بسیار مهم است. این سازمان‌ها با ارائه طیف وسیعی از خدمات می‌توانند نیازهای مختلف نوجوانان و خانواده‌های آن‌ها را برآورده کنند.
فناوری و خدمات از راه دور می‌توانند دسترسی به خدمات سلامت روان را افزایش دهند، به ویژه در مناطق محروم. تله‌روانپزشکی سال‌هاست که برای افزایش دسترسی به متخصصان سلامت روان کودک و بزرگسال در مناطق روستایی و محروم مورد استفاده قرار می‌گیرد . در طول همه‌گیری COVID-19، استفاده از خدمات سلامت روان از راه دور به طور چشمگیری افزایش یافته است . اگرچه خدمات از راه دور برای بسیاری راحت است، اما ممکن است برای کودکان و نوجوانان کم‌درآمد، دارای بیمه دولتی و ساکن مناطق روستایی موانع لجستیکی ایجاد کند . فناوری و خدمات از راه دور می‌توانند دسترسی به خدمات سلامت روان را افزایش دهند، به ویژه در مناطق محروم. با این حال، باید اطمینان حاصل شود که این خدمات برای همه گروه‌های جمعیتی قابل دسترس و مقرون به صرفه هستند. گسترش زیرساخت‌های لازم و ارائه حمایت‌های مالی می‌تواند به رفع موانع دسترسی به خدمات از راه دور کمک کند.
برای به حداقل رساندن خطرات رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان، رویکردی چند جانبه با مشارکت نوجوانان، والدین، شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی و سیاست‌گذاران مورد نیاز است. نوجوانان باید در صورت تاثیر منفی رسانه‌های اجتماعی یا تجربه بحران سلامت روان، به دنبال کمک باشند (تماس یا پیامک به 988) . ایجاد تعادل بین فعالیت‌های آنلاین و آفلاین و تعیین مرزها برای استفاده از رسانه‌های اجتماعی ضروری است . والدین و مراقبان باید یک برنامه رسانه‌ای خانوادگی ایجاد کنند تا مرزهای سالم برای استفاده از فناوری، از جمله رسانه‌های اجتماعی تعیین کنند . ایجاد مناطق بدون فناوری و تشویق دوستی‌های حضوری نیز مهم است . شرکت‌های فناوری باید ارزیابی‌های شفاف و مستقلی از تاثیر محصولات خود بر کودکان و نوجوانان انجام دهند و ایمنی و سلامت کاربر را در طراحی محصولات خود در اولویت قرار دهند . سیاست‌گذاران باید با ایجاد استانداردهای بهداشتی و ایمنی مناسب برای سن و الزامات حفظ حریم خصوصی داده‌ها، حمایت‌ها را برای اطمینان از ایمنی بیشتر کودکان و نوجوانان در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی تقویت کنند . ارائه آموزش در مورد استفاده مسئولانه از رسانه‌های اجتماعی، تعیین محدودیت‌های زمانی و ایجاد محیط‌های آنلاین ایمن می‌تواند به کاهش اثرات منفی کمک کند.
پرداختن به نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی از طریق اقدامات سیاستی و اجتماعی می‌تواند تاثیر مثبتی بر سلامت روان نوجوانان داشته باشد. دولت‌ها می‌توانند با پرداختن به موانع اقتصادی و اجتماعی که به سلامت روان ضعیف در جوانان، خانواده‌ها و مراقبان کمک می‌کنند، اقدام کنند . کاهش نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی می‌تواند به بهبود سلامت روان نوجوانان کمک کند. ایجاد فرصت‌های برابر برای همه نوجوانان، صرف نظر از وضعیت اقتصادی-اجتماعی آن‌ها، می‌تواند به کاهش استرس و بهبود سلامت روان کمک کند.
برنامه‌های آگاهی‌بخشی و کاهش انگ در جوامع مختلف می‌توانند به تشویق نوجوانان به جستجوی کمک و بهبود نگرش جامعه نسبت به سلامت روان کمک کنند. آموزش عمومی در مورد اهمیت سلامت روان و تلاش برای کاهش نگرش‌های منفی و انگ پیرامون بیماری‌های روانی ضروری است . ارائه خدمات سلامت روان حساس به فرهنگ و کاهش انگ در جوامع مختلف اهمیت دارد. افزایش آگاهی و درک عمومی در مورد سلامت روان می‌تواند به کاهش انگ و ایجاد یک محیط حمایتی‌تر برای نوجوانان مبتلا به مشکلات سلامت روان منجر شود.
نتیجه‌گیری و توصیه‌های نهایی برای آینده
مشکلات سلامت روان در بین نوجوانان ایران شایع و رو به افزایش است و تاثیرات منفی بر زندگی فردی و اجتماعی آن‌ها دارد. اختلالات اضطرابی، افسردگی، ADHD، اختلالات خوردن، سوء مصرف مواد و افکار خودکشی از جمله چالش‌های مهم هستند. عواملی مانند رسانه‌های اجتماعی، وضعیت اجتماعی-اقتصادی و عوامل فرهنگی در سلامت روان نوجوانان نقش دارند. موانعی در دسترسی به خدمات سلامت روان وجود دارد، از جمله کمبود متخصصان، هزینه‌های مالی و انگ اجتماعی. مدارس، خانواده‌ها، سازمان‌های بهداشت روانی و سیاست‌گذاران نقش مهمی در ارائه راه حل‌ها و بهبود سلامت روان نوجوانان دارند.
برای پرداختن موثر به چالش‌های سلامت روان نوجوانان، همکاری بین بخش‌های مختلف از جمله آموزش، بهداشت، خدمات اجتماعی و خانواده‌ها ضروری است. یک رویکرد جامع که شامل پیشگیری، تشخیص زودهنگام، درمان و حمایت مداوم باشد، مورد نیاز است.
توصیه‌ها:
- برای سیاست‌گذاران: افزایش بودجه برای خدمات سلامت روان نوجوانان، بهبود دسترسی به خدمات مقرون به صرفه، تقویت برنامه‌های سلامت روان مدرسه‌محور، وضع مقررات برای استفاده ایمن از رسانه‌های اجتماعی، و پرداختن به نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی.
- برای متخصصان: افزایش تعداد متخصصان سلامت روان کودک و نوجوان، ارائه آموزش‌های حساس به فرهنگ، استفاده از رویکردهای مبتنی بر شواهد و همکاری با مدارس و خانواده‌ها.
- برای خانواده‌ها: ایجاد محیط‌های حمایتی و امن، برقراری ارتباط باز با نوجوانان، آموزش در مورد سلامت روان و علائم هشداردهنده، و جستجوی کمک در صورت نیاز.
- برای نوجوانان: آموزش در مورد سلامت روان و نحوه مراقبت از خود، ایجاد تعادل در استفاده از رسانه‌های اجتماعی، برقراری ارتباط با دوستان و خانواده، و درخواست کمک در صورت نیاز.
جدول شیوع اختلالات سلامت روان در نوجوانان ایران
| اختلال | گروه سنی | جنسیت | شیوع (درصد) | منبع |
| اختلالات اضطرابی | 13-18 ساله | هر دو | 32 | , |
| اختلالات اضطرابی | 12-17 ساله | هر دو | 11 (2016) | , |
| اختلالات اضطرابی | 6-11 ساله | هر دو | 7 (2016) | , |
| علائم اضطراب (در دو هفته گذشته) | 12-17 ساله | هر دو | 21 (2021-22) | |
| اضطراب تشخیص داده شده | 12-17 ساله | هر دو | 16.1 (2023) | , |
| اضطراب تشخیص داده شده | 12-17 ساله | زنان | 20.1 (2023) | , |
| اضطراب تشخیص داده شده | 12-17 ساله | مردان | 12.3 (2023) | , |
| افسردگی | 12-17 ساله | هر دو | 13 | , |
| علائم افسردگی (در دو هفته گذشته) | 12-17 ساله | هر دو | 17 (2021-22) | |
| افسردگی تشخیص داده شده | 12-17 ساله | هر دو | 8.4 (2023) | , |
| افسردگی تشخیص داده شده | 12-17 ساله | زنان | 10.9 (2023) | , |
| افسردگی تشخیص داده شده | 12-17 ساله | مردان | 6.0 (2023) | , |
| افسردگی (تا سن 17 سالگی) | 13-17 ساله | هر دو | 20 | |
| اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) | 13-18 ساله | هر دو | 9 | |
| اختلالات خوردن | 13-18 ساله | هر دو | 3 | , , |
| اختلالات خوردن (شیوع مادام‌العمر) | 13-18 ساله | هر دو | 2.7 | , , |
| اختلالات خوردن (شیوع مادام‌العمر) | 13-18 ساله | زنان | 3.8 | , , |
| اختلالات خوردن (شیوع مادام‌العمر) | 13-18 ساله | مردان | 1.5 | , , |
| اقدام به خودکشی (در سال گذشته) | دبیرستانی | هر دو | 9 | |
| فکر به خودکشی (به طور جدی در سال گذشته) | دبیرستانی | هر دو | 20 | , |
| احساس غم و ناامیدی مداوم (در سال گذشته) | دبیرستانی | هر دو | 40 | , |
یک پاسخ
Health Bureau, f 4. Survey: 1 in 5 US Adolescents Had a Diagnosed Mental Health Condition in 2023 – ACHI, https://achi.net/newsroom/survey-1-in-5-us-adolescents-had-a-diagnosed-mental-health-condition-in-2023/ 5. Full article: A systematic review: the influence of social media on depression, anxiety and psychological distress in adolescents – Taylor & Francis Online, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/02673843.2019.1590851 6. Teen Mental Health Facts and Statistics 2024 | Compass Health Center, https://compasshealthcenter.net/blog/teen-mental-health-statistics/ 7. Mental Health By the Numbers | NAMI, https://www.nami.org/about-mental-illness/mental-health-by-the-numbers/ 8. Mental Health for Adolescents | HHS Office of Population Affairs, https://opa.hhs.gov/adolescent-health/mental-health-adolescents 9. Data and Statistics on Children’s Mental Health – CDC, https://www.cdc.gov/children-mental-health/data-research/index.html 10. Understanding Eating Disorders: Bulimia Nervosa – Effective School Solutions, https://effectiveschoolsolutions.com/bulimia-nervosa/ 11. Eating Disorder Statistics, https://www.eatingdisorderhope.com/information/eating-disorder/statistics-demographics 12. Eating Disorders – National Institute of Mental Health (NIMH), https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/eating-disorders 13. Social Media and Youth Mental Health – HHS.gov, https://www.hhs.gov/sites/default/files/sg-youth-mental-health-social-media-advisory.pdf 14. How Social Media Affects Your Teen’s Mental Health: A Parent’s Guide – Yale Medicine, https://www.yalemedicine.org/news/social-media-teen-mental-health-a-parents-guide 15. Social Media and Youth Mental Health | HHS.gov, https://www.hhs.gov/surgeongeneral/reports-and-publications/youth-mental-health/social-media/index.html 16. Teens and social media use: What’s the impact? – Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/tween-and-teen-health/in-depth/teens-and-social-media-use/art-20474437 17. Social Media and Mental Health in Children and Teens – Johns Hopkins Medicine, https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/social-media-and-mental-health-in-children-and-teens 18. The social determinants of mental health and disorder: evidence, prevention and recommendations – PMC – PubMed Central, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10786006/ 19. Children, Youth, Families and Socioeconomic Status – American Psychological Association, https://www.apa.org/pi/ses/resources/publications/children-families 20. Socioeconomic status and health behavior in children and adolescents: a systematic literature review – Frontiers, https://www.frontiersin.org/journals/public-health/articles/10.3389/fpubh.2023.1228632/full 21. Cultural Factors and Teen Mental Health – Alis Behavioral Health, https://www.alisbh.com/blog/cultural-factors-on-teen-mental-health/ 22. Cultural Factors Impacting Mental Health – Catalyst Care Group, https://catalystgrp.co.uk/blog/cultural-factors-impacting-mental-health/ 23. Cultural Diversity and Mental Health: Considerations for Policy and Practice – Frontiers, https://www.frontiersin.org/journals/public-health/articles/10.3389/fpubh.2018.00179/full 24. Does cultural integration explain a mental health advantage for adolescents? – PMC, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3396315/ 25. The Biggest Barriers to Accessing Youth Mental Health Care, https://www.daybreakhealth.com/resources/the-biggest-barriers-to-accessing-youth-mental-health-care 26. Why do children and adolescents (not) seek and access professional help for their mental health problems? A systematic review of quantitative and qualitative studies, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7932953/ 27. Use of Telemental Health Care by Children and Adolescents in the United States, https://psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp.20240193 28. Current Barriers to Adolescent Mental Health Care – MedCentral, https://www.medcentral.com/behavioral-mental/adolescent/barriers-to-treatment 29. Mental Health in Schools | NAMI, https://www.nami.org/advocacy/policy-priorities/improving-health/mental-health-in-schools/ 30. School-Based Mental Health: Pediatric Mental Health Minute Series – AAP, https://www.aap.org/en/patient-care/mental-health-minute/school-based-mental-health/ 31. School-Based Mental Health Initiatives: Challenges and Considerations for Policymakers, https://manhattan.institute/article/school-based-mental-health-initiatives-challenges-and-considerations-for-policymakers 32. Bringing Evidence-Based Interventions into the Schools: An Examination of Organizational Factors and Implementation Outcomes – PMC, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9268029/ 33. School-based Mental Health | Ohio Department of Education and Workforce, https://education.ohio.gov/Topics/Student-Supports/School-Wellness/School-based-Mental-Health 34. Integrating Intervention Systems to Address Student Mental Health and Social-Emotional-Behavioral Functioning – Institute of Education Sciences (IES), https://ies.ed.gov/learn/blog/integrating-intervention-systems-address-student-mental-health-and-social-emotional-behavioral 35. Family support programs and adolescent mental health: review of …, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4096456/ 36. Youth Mental Health | HHS.gov, https://www.hhs.gov/surgeongeneral/reports-and-publications/youth-mental-health/index.html 37. Mental Health Resources to Support Adolescents | HHS Office of Population Affairs, https://opa.hhs.gov/adolescent-health/mental-health-adolescents/mental-health-resources 38. Kids, Teens and Young Adults | NAMI – National Alliance on Mental Illness, https://www.nami.org/your-journey/kids-teens-and-young-adults/