شیرخشک یک جایگزین تغذیه‌ای برای نوزادان است که به دلایل مختلفی از جمله کمبود شیر مادر، مشکلات سلامتی مادر، و نیازهای تغذیه‌ای خاص کودک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه به بررسی کامل شیرخشک، انواع آن و روش مصرف آن می‌پردازیم.
- تعریف و تاریخچه شیرخشک:
شیرخشک یک محصول غذایی فرآوری‌شده است که از شیر گاو، سویا یا مواد دیگر ساخته می‌شود و برای تأمین نیازهای تغذیه‌ای نوزادانی که به هر دلیلی قادر به تغذیه از شیر مادر نیستند، تولید می‌شود. این محصولات در اوایل قرن بیستم معرفی شدند و به تدریج با بهبود فرمولاسیون، به یک جایگزین مناسب برای شیر مادر تبدیل شدند.
- انواع شیرخشک:
شیرخشک‌ها بسته به نیازهای خاص نوزاد و نوع مواد اولیه به چند دسته تقسیم می‌شوند:
الف) بر اساس منبع شیر:
شیرخشک گاوی: عمده‌ترین نوع شیرخشک است که بر پایه پروتئین شیر گاو تهیه می‌شود. بیشتر نوزادان می‌توانند به راحتی از این نوع شیر استفاده کنند.
شیرخشک بر پایه سویا: برای نوزادانی که حساسیت به پروتئین شیر گاو دارند یا والدینی که به دلایل مذهبی یا فرهنگی مصرف محصولات حیوانی را محدود می‌کنند، مناسب است.
شیرخشک‌های هیپوآلرژنیک: برای نوزادانی که حساسیت شدید به پروتئین‌های شیر دارند، از پروتئین‌های هیدرولیزه شده استفاده می‌شود که به راحتی قابل هضم هستند.
ب) بر اساس مرحله رشد:
شیرخشک مرحله 1 (از تولد تا 6 ماهگی): حاوی ترکیباتی است که نیازهای تغذیه‌ای نوزاد را در این دوره به خوبی پوشش می‌دهد.
شیرخشک مرحله 2 (6 تا 12 ماهگی): برای نوزادانی که نیاز به انرژی و پروتئین بیشتری دارند، با فرمولاسیون متفاوتی تولید می‌شود.
شیرخشک مرحله 3 (1 سال به بالا): شامل مواد مغذی اضافی برای کودکانی است که وارد مرحله رشد سریع‌تر و تنوع غذایی بیشتر شده‌اند.
ج) بر اساس نیازهای خاص:
شیرخشک‌های ضدرفلاکس: برای نوزادانی که دچار رفلاکس معده هستند، با غلظت بیشتر و ترکیبات ضدرفلاکس تهیه می‌شود.
شیرخشک‌های بدون لاکتوز: برای نوزادانی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند، فاقد لاکتوز می‌باشند.
شیرخشک‌های غنی‌شده با آهن: برای پیشگیری از کمبود آهن و فقر آهن در نوزادان توصیه می‌شود.
- نحوه تهیه و مصرف شیرخشک:
آماده‌سازی: برای تهیه شیرخشک، باید از آب جوشیده و سرد شده استفاده کنید. میزان شیرخشک باید دقیقاً مطابق دستورالعمل روی بسته‌بندی باشد.
دما: دمای شیرخشک تهیه شده نباید خیلی بالا باشد؛ بهترین دما دمای بدن (37 درجه سانتی‌گراد) است.
ظرف نگهداری: همیشه شیرخشک را در یک ظرف خشک و دربسته و در محیط خنک نگهداری کنید.
تاریخ انقضا: توجه به تاریخ انقضای شیرخشک بسیار اهمیت دارد. پس از باز شدن بسته‌بندی، شیرخشک باید در مدت زمان مشخصی مصرف شود.
- روش مصرف شیرخشک:
برای مصرف شیرخشک باید به نکات زیر توجه کنید:
- انتخاب آب مناسب: از آب جوشیده و سرد شده استفاده کنید. آب باید ابتدا کاملاً جوشانده و سپس به دمای اتاق رسیده باشد. جوشاندن آب به از بین بردن باکتری‌ها و آلودگی‌های احتمالی کمک می‌کند.
- مقدار دقیق شیرخشک: همیشه از پیمانه مخصوص همراه با شیرخشک استفاده کنید. مقدار پیمانه‌ها باید مطابق با دستورالعمل روی بسته‌بندی باشد. اضافه کردن بیش از حد یا کمتر از مقدار توصیه شده می‌تواند به مشکلات گوارشی یا تغذیه‌ای منجر شود.
- تهیه شیرخشک در دمای مناسب: مقدار مشخصی از شیرخشک را به آب اضافه کنید و آن را به خوبی تکان دهید تا کاملاً حل شود. دمای نهایی باید به دمای بدن (حدود 37 درجه سانتی‌گراد) نزدیک باشد. می‌توانید برای اطمینان از دمای مناسب، چند قطره از شیر را روی پشت دست خود بریزید.
- استفاده از بطری تمیز: بطری، سرپستانک و درپوش بطری باید به‌طور کامل شسته و ضدعفونی شوند. استفاده از بطری‌های آلوده می‌تواند باعث عفونت‌های گوارشی در نوزاد شود.
- زمان مصرف: شیرخشک تهیه شده باید ظرف مدت یک ساعت مصرف شود. اگر شیر پس از این مدت در دمای اتاق باقی بماند، بهتر است آن را دور بریزید. نگهداری طولانی‌مدت شیرخشک آماده می‌تواند به رشد باکتری‌ها منجر شود.
- مقدار مناسب برای سنین مختلف: معمولاً پزشک شما مقدار مناسب هر وعده شیر را با توجه به سن و وزن نوزاد توصیه می‌کند. به تدریج با افزایش سن نوزاد، مقدار و تعداد وعده‌ها تغییر می‌کند.
- عدم استفاده از مایکروویو برای گرم کردن: گرم کردن شیرخشک در مایکروویو می‌تواند باعث گرم شدن ناهمگون و ایجاد نقاط داغ در شیر شود که ممکن است دهان و حلق کودک را بسوزاند.
- تهیه تازه شیرخشک: توصیه می‌شود هر بار قبل از مصرف، شیرخشک را تازه تهیه کنید. تهیه مقدار زیاد و نگهداری آن در یخچال برای مدت طولانی، به خصوص بیشتر از 24 ساعت، می‌تواند منجر به آلودگی میکروبی شود.
این روش‌ها می‌تواند به تغذیه ایمن و صحیح کودک کمک کند و خطرات ناشی از مصرف نادرست شیرخشک را به حداقل برساند.
- فواید و معایب شیرخشک:
فواید: امکان تغذیه نوزاد در صورت نبود شیر مادر، تأمین نیازهای تغذیه‌ای متناسب با سن، و گزینه‌های متنوع برای نوزادان با شرایط خاص.
معایب: عدم تطابق کامل با ترکیبات موجود در شیر مادر، هزینه بالاتر نسبت به شیر مادر، و احتمال افزایش ریسک ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند چاقی.
- موارد احتیاطی:
رعایت بهداشت هنگام تهیه و نگهداری شیرخشک از اهمیت بسیاری برخوردار است.
تغییر نوع شیرخشک باید با مشورت پزشک انجام شود.
از استفاده از شیرخشک‌های دست‌ساز خانگی پرهیز کنید؛ زیرا نمی‌توان ترکیبات و میزان دقیق مواد مغذی آن‌ها را تضمین کرد.
- نتیجه‌گیری:
شیرخشک می‌تواند یک جایگزین مناسب و مطمئن برای تغذیه نوزادان باشد، به شرط آن که با توجه به نیازهای خاص کودک و با رعایت دستورالعمل‌های تهیه و مصرف استفاده شود. توجه به انواع مختلف شیرخشک و انتخاب مناسب‌ترین نوع آن با مشورت پزشک متخصص، می‌تواند به رشد و سلامت نوزادان کمک کند.
